Oskarżenia publiczne i prywatne w polskim systemie sądowym
W polskim systemie sądowym wyróżniamy dwa rodzaje oskarżeń: publiczne i prywatne. Oba mają swoje podstawy w kodeksach karnych oraz są związane z różnymi rodzajami czynów zabronionych. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej zagadnieniu przestępstw i wykroczeń, a także omówimy klasyfikację przestępstw oraz zasady oskarżenia publicznego i prywatnego.
Wykroczenia: mniejszy ciężar szkodliwości społecznej
Wykroczenie to czyn zawiniony, społecznie szkodliwy o mniejszym ładunku społecznej szkodliwości, niż przestępstwo, zagrożony przez ustawę obowiązującą w momencie jego popełnienia karą. Wykroczenia są łagodniej sankcjonowane, co wynika z ich mniejszej szkodliwości społecznej.
Przestępstwa: większa szkodliwość społeczna i surowsze kary
Przestępstwo to czyn społecznie niebezpieczny, określony w ustawie, zawiniony oraz zabroniony pod groźbą kary przez ustawę, która obowiązuje w momencie jego popełnienia. Przestępstwa mają większy ładunek społecznej szkodliwości niż wykroczenia, dlatego są znacznie bardziej surowo karane.
Klasyfikacja przestępstw według różnych kryteriów
Przestępstwa można klasyfikować według różnych kryteriów, takich jak:
- Forma czasu: przestępstwa z działania i z zaniechania.
- Forma winy: przestępstwa umyślne i nieumyślne.
- Waga przestępstwa: zbrodnie i występki.
- Tryb ścigania: przestępstwa publicznoskargowe i prywatnoskargowe.
Przestępstwa publicznoskargowe: ścigane z oskarżenia publicznego
Przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, zwane publicznoskargowym, jest egzekwowane przez właściwą instytucję – oskarżyciela publicznego. Dochodzenie w sprawie takiego przestępstwa może być prowadzone na podstawie wniosku od uprawnionej osoby, jak na przykład w sytuacji kradzieży na niekorzyść bliskiej osoby, albo z inicjatywy urzędu, bez konieczności składania wniosku, jak to ma miejsce przy wywołaniu katastrofy. Aby uznać przestępstwo za wnioskowe, musi to być jasno określone w przepisie prawnym.
Przestępstwa prywatnoskargowe: ścigane z oskarżenia prywatnego
Przestępstwo typu prywatnoskargowego podlega ściganiu na podstawie oskarżenia prywatnego. Proces rozpoczyna się, gdy poszkodowany wnosi indywidualny akt oskarżenia, jak na przykład w sytuacji znieważenia czy uszkodzenia nietykalności fizycznej. Aby uznać dane przestępstwo za prywatnoskargowe, konieczne jest oparcie się na określonym przepisie prawnym.
Ważne zasady prawa karnego
W prawie karnym obowiązują ważne zasady, które należy uwzględnić przy analizie przestępstw i wykroczeń:
- Lex retro non agit: prawo nie działa wstecz. Oznacza to, że czyn jest karalny tylko wtedy, gdy był zabroniony przez ustawę obowiązującą w momencie jego popełnienia.
- Nullum crimen sine lege: nie ma przestępstwa bez ustawy. To zasada, która gwarantuje, że nie można karać za czyn, który nie jest zabroniony przez ustawę.
- Zakaz reformationis in peius: zakaz pogarszania sytuacji strony odwołującej się. Zasada ta ma na celu zapewnienie, że podczas postępowania odwoławczego nie może dojść do pogorszenia sytuacji procesowej strony, która się odwołała.
